‘मैले कांग्रेस सकिनुपर्छ भनेर लेखेको थिएँ’

बिचार

गृहपृष्ठ
बिचार
‘मैले कांग्रेस सकिनुपर्छ भनेर लेखेको थिएँ’

‘मैले कांग्रेस सकिनुपर्छ भनेर लेखेको थिएँ’

शनिबार, चैत १, २०७६ बागेश्वरी पोस्ट

मध्यप्रदेश राजनीति घमासानको मुख्य प्रश्न यो हैन कि एक वंशवादको ध्वजावाहकले एक सामन्ती परिवारसँग कस्तो व्यवहार गर्‍यो । सिन्धियाले कांग्रेसलाई धोका दिए कि कांग्रेसले नै सिन्धियाको यथोचित मानसम्मान गरेन, यो गौण प्रश्न हो । यस्ता प्रश्न धेरै उठाउनेहरुले ठूला खान्दानको आन्तरिक मनोदशालाई बढी ध्यान दिएका छन् तर यी भन्दा जटिल र गहिरा प्रश्नहरुलाई अनदेखा गरिरहेका छन् ।

युवा महाराजले किन काँग्रेस छोडे ? किन भाजपामा प्रवेश गरे ? यसो गर्नुको उद्देश्य के हो ? यस्ता प्रश्नभित्र बहस गर्ने धेरै ठाउँ नै छैन । राजनीतिक अवसरवादको आफ्नै तर्कशास्त्र हुन्छ । सिन्धियाले आफूलाई ठीक र कांग्रेस वा नेहरु–गान्धी परिवारलाई बेठीक देखाउन अनेक तर्क गर्न सक्दछन् । तर ती तर्कको पनि कुनै अर्थ छैन । बरु सोच्नु पर्ने कुरा के हो भने– यस पार्टीभित्र केही त्यस्तो कमजोरी वा गडबडी पक्का छ जसले गर्दा अझ उपलब्धि हासिल गर्नुपर्ने बेला कांग्रेस भएको पनि गुमाउँदैछ ।

राजनीतिको यो फोहोरी खेलमा भाजपाको के भूमिका रह्यो ? यो पाटोबाट पनि धेरै सोच्न जरुरी छैन । भापजा यो कुरामा प्रष्ट छ कि चाहे जेसुकै मूल्य चुकाउन किन नपरोस् सकेसम्म विपक्षीहरुलाई सिध्याउन छोड्नु हुँदैन । विपक्षीहरुलाई कमजोर पार्ने र सिध्याउने मामलामा भाजपाले नत कुनै नैतिक संकोच नै मान्छ न त कुनै वैधानिक मूल्यको नै रक्षा गर्दछ ।

कुरा प्रष्ट छ– कांग्रेसको केन्द्रगृह नै लडखडाउँदैछ । तर कांग्रेसका भित्रियाहरु रमिते बनेका छन् । पार्टीको यो हालत छ तर कांग्रेसका शुभेच्छुकहरु पार्टीभित्र केही भन्न सक्ने अवस्थामा छैनन् बरु सम्पादकीय लेखेर नेतृत्वलाई सुझाब दिदैछन् । कांग्रेसको यो हालतले उसको चौतर्फी क्षयलाई संकेत गर्छ नै तर मुख्य प्रश्न कहाँनेर हो भने के यो कुनै चिन्ताको विषय हो र ? कांग्रेस रहोस वा नरहोस हामी बाहिरका मान्छेले यसको चिन्ता किन लिइरहनु पर्‍यो ? यदि चिन्ता नै गर्ने हो भने गर्नुपर्ने काम चाहिँ के हो ?

लोकसभा निर्वाचन लगत्तै मैले लेखेको थिएँ– कांग्रेस सकिनु पर्दछ । मेरा तर्कहरु बहुतै सरल थिए । मोदीराजले हाम्रो देशको आत्मालाई समाप्त गर्दैछ तर देशको प्राण रक्षा गर्न कांग्रेस असमर्थ भएको छ । यदि कोही देशको आत्मरक्षा गर्ने प्रयास गर्दैछ भने त्यो बाटो कांग्रेस रोडा बनेर उभिएको छ ।

मेरो लेखमाथि प्रोफेसर सुहास पाल्सीकरको एक गम्भीर र मननीय लेख प्रतिक्रिया प्रकाशित भएको थियो । उनले प्रतिक्रियामा भनेका थिए– आवेशमा आएर कांग्रेस खत्म होस भन्ने कामना नगरौं, त्यो झनै जोखिमपूर्ण हुन सक्दछ । आज हामी जुन परिस्थितिको सामना गरिरहेका छौं, त्यसमाथि विचारविमर्श गर्न मलाई लाग्दछ कि मेरो त्यो पुरानो तर्क अझै सहयोगी छ ।

मेरो विचारमा कांग्रेसका ३ अलगअलग अर्थ छन् । कांग्रेस एक पार्टी हो । कांग्रेस एक राजनीतिक स्पेश हो र कांग्रेस एक अवधारणा हो ।

कांग्रेसको पहिलो अर्थ भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस नामको संगठन हुन सक्दछ जसलाई निर्वाचन आयोगमा दर्ता गरिएको छ । यस अर्थमा मात्र कांग्रेसलाई लिने हो भने देशमा अधिकांश राजनीतिक दलजस्तै कांग्रेस एक पारिवारिक उद्यम हो । यस उद्यममा काम गर्ने कार्यकर्ताहरुको आ-आफ्नो व्यक्तिगत आकांक्षा त हुने नै भयो ।

स्वर्गीय जयपाल रेड्डीले मलाई एकपटक गान्धी परिवारबारे भनेका थिए– उनीहरु आफ्नो सोचमा साँच्चै उदार छन तर व्यवहारले सामन्ती छन् । गान्धी परिवारको लागि मात्र हैन, यो कुरा कांग्रेसका अरु धेरै नेताहरुको हकमा पनि भन्न सकिन्छ । यदि तपाई साँचो लोकतन्त्रवादी हो भने तपाईले गान्धी परिवारको व्यक्तिगत उद्यमको भविष्यबारे धेरै चिन्तित किन हुन पर्‍यो ?

जसरी बजारमा अनेक कम्पनी आउँछन हराउँछन्, त्यस्तै राजनीतिको बजारमा पनि राष्ट्रिय कांग्रेस नामको कम्पनी हराउँदा के फरक पर्छ ? यदि हामी रचनात्मक ध्वंशमा विश्वास गर्दछौं भने यस्तो अवस्थाको त हामीले स्वागत पो गर्नु पर्दछ । व्यवसाय जगतमा त त्यही हुन्छ । कुनै कम्पनी बन्द भयो भनेर मान्छेहरु शोक मनाएर रुँदै बस्दैनन् ।

यदि कांग्रेस एक राजनीतिक स्पेश पनि हो भने त्यो स्पेशको रक्षा आजको मूल धर्म हो । त्यो भनेको भाजपाको बर्चश्व तोड्न एक बृहत्त राष्ट्रिय महामञ्च खडा गर्नु हो । पछिल्लो लोकसभा निर्वाचन पछि देशको राजनीतिमा भाजपाको पकड अझ मजबुत भएको छ । निसन्देश विभिन्न क्षेत्रीय दलहरुले आआफ्नो प्रदेशमा भाजपालाई बलियो प्रतिरोध गरेका छन र उसलाई हराउँने सफलता पनि पाएका छन । तर भाजपा हाम्रो गणराज्यको जगलाई एकएक इटा गरेर उक्काउँदैछ, त्यसलाई रोक्न क्षेत्रीय दलहरुको ताकत मात्र पर्याप्त हुँदैन ।

हामीलाई अहिले एउटा यस्तो राष्ट्रियस्तरको राजनीतिक शक्ति आवश्यक परेको छ, जसले भजपालाई चुनावमा पनि हाराहारीको टक्कर देओस र हाम्रो गणरज्यका आधारभूत मूल्यमान्यताको रक्षा गरोस् । इतिहासको यो जटिल कालखण्डमा यस्तो गर्ने ताकत कांग्रेस बाहेक अरुसंग देखिँदैन । यही कारण हो कि कांग्रेस बाहिरका मान्छेहरु पनि यो पार्टीको चिन्ता गर्दछन जसको यसको पार्टी संगठनसंग कुनै लेनादेना छैन ।

र अन्तिम कुरा– कांग्रेस एक अवधारणाको नाम पनि हो । विचारको आधारमा हेर्दा कांग्रेस भारतीय समाजका विभिन्न सामाजिक समूह, वर्ग र क्षेत्रहरुको एक केन्द्रीय गठबन्धन हो । कांग्रेस एक बृहत्त राजनीतिक सञ्जाल हो जसले भारतमा फैलिन खोज्ने हरेक अतिवादी चिन्तनहरुलाई किनारामा पुग्नु अघि आफूमा समेट्ने ताकत राख्दछ । अहिले नै यो अवधाराणाको कुनै विकल्प छैन । भाजपाको सामना गर्न अहिले पनि यही एक मात्र बाटो बाँकी छ । यही अवधारणाले भारतलाई जोगाइराखेको छ । यदि यो अवधारणाको अन्त्य कांग्रेससंगसंगै हुने हो भने कांग्रेसको अवसानको शोक रहेक भारतीयलाई हुनेछ ।

योगेन्द्र यादव
आजको प्रश्न यो हैन कि सिन्धियाले कांग्रेसलाई धोका दिए वा कांग्रेसले सिन्धियालाई उचित ठाउँ दियो कि दिएन । बरु मुख्य कुरा कांग्रेसले कांंग्रेसको अवधारणालाई नै धोका दिइरहेको छ । जे कारणले भारतामा कांग्रेस जन्मिएको र टिकेको हो, कांग्रेसको नेतृत्वले त्यसलाई न्याय गर्न सकिरहेको छैन । कुनै एक इलाकामा स्थानीय पकड भएको नेतासंगको नाता टुट्यो वा कुनै प्रदेशमा सरकार गुम्ने भो भन्ने पिर कांग्रेसले किन गर्नु पर्यो यदि कांग्रेसको देशलाई एकजुट राख्ने गुरुत्वाकार्षण नहराउँने हो भने ?

हिजोआज यस्ता लाग्दछ कि कांग्रेससंग मान्छेसँग बाँड्ने न कुनै सपना छ, न कुनै रणनीत छ न कुनै सन्देश छ । कांग्रेसको संकट यस प्रकारको संकट हो कि जसले भारतीय लोकनतन्त्रको संकटलाई अझ ज्यादा गहन, गम्भीर बनाउन सक्दछ । तर मान्छेहरु सिन्धिया भागे भन्ने पीरमा छन् । चिन्ता गर्नु पर्ने विषय ठूलो छ, तर सानो कुरामा कांग्रेस अल्झेको छ ।

कांग्रेसमा अहिले पनि सबैथोकको खडेरी परेको हैन । यहाँ प्रतिभावान चिन्तक, सिद्धहस्त व्यवस्थापक, चतुर वक्ता, जनाधारवाला नेता वा धनकुबेरहरु सबै छन् । तर ती एक्लाएक्लै छन् । उनीहरुको राजनीतिक उद्यम आआफ्नो तरिकाले चलेको छ । यस्तो कुनै प्रक्रिया वा व्यक्तित्व त्यहाँ देखा परेको छैन, जसले यो सबैलाई जोडेर एक सामूहिक शक्ति पैदा गरोस र देशको आत्मालाई बचाउँन सकोस् ।

कांग्रेसले उल्लेखित विषयको ढिलोचाँडो सामना गर्नै पर्दछ । पार्टीको रुपमा कांग्रेस रहोस् वा सकियोस् तर अवधारणाको रुपमा कांग्रेस रहनु पर्दछ भन्ने दृष्टिकोणबाट बाहिरका मान्छेले पनि उसलाई सहयोग गर्न सक्दछन् । कुनै समय थियो सबै गैरकांग्रेसी दल एक हुन्थे र कांग्रेसलाई गलाउँथे अब यो धारलाई उल्टो मोड्न जरुरी छ । बसै गैरभाजपा विपक्षीहरुको एक महामञ्चका लागि कांग्रेसले पहलकदमी गर्नु पर्ने हुन सक्दछ ।

जुन सपनाले कांग्रेस बनेको थियो, त्यो आज कांग्रेस पार्टीभित्र छैन, तर कांग्रेस बाहिर गएर जिउँदोजाग्दो भएर उभिएको छ । आज कांग्रेसको संगठन वा कार्यकर्ताको क्षमताले यो कुरा जनतालाई बताउँन सक्दैन तर कांग्रेस बाहिरका अनेक व्यक्ति र आन्दोलनहरु निर्भिक भएर बताउँदैछन् । तसर्थ, कांग्रेससँग अब एक मात्र विकल्प बाँकी छ अहिलेको कांग्रेसलाई समाप्त गर्नु र कांग्रेसलाई देशको आत्मा रक्षाका लागि भजपा विरोधी महामञ्चमा रुपान्तरण गर्नु ।

(यादव भारतीय स्वराज अभियानका संयोजक हुन् । यो लेख द प्रिन्टबाट भावानुवाद गरिएका हो)

प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत १, २०७६ २१:१२