युवा दिवसः सान्दर्भिकता र महत्व

बिचार

गृहपृष्ठ
बिचार
युवा दिवसः सान्दर्भिकता र महत्व

युवा दिवसः सान्दर्भिकता र महत्व

सोमबार, साउन २८, २०८१ बागेश्वरी पोस्ट

चन्द्रलाल जैसी-

अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस हरेक वर्ष १२ अगस्टमा मनाइन्छ । यो दिवसलाई संयुक्त राष्ट्र संघले १९९९ मा स्थापनाको घोषणा गरेको थियो, र २००० देखि हरेक वर्ष विश्वभर मनाइन्छ । यो दिवसको उद्देश्य विश्वभरका युवाहरूको योगदान, उनीहरूको क्षमता र उनीहरूलाई सामना गर्ने चुनौतीहरूको बारेमा जनचेतना फैलाउनु हो । अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसले युवाहरूको सशक्तिकरण, तिनीहरूको आवाजलाई मान्यता र तिनीहरूको सक्रिय सहभागितालाई प्रोत्साहित गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ ।

देशको सिङ्गो राजनीतिक ब्यबस्था परिवर्तन, सामाजिक रुपान्तरणमा नेपाली युवाको गर्विलो योगदान छ । युवा शक्ति कुनै पनि देशको राजनीतिक आर्थिक र सामाजिक परिवर्तनको संबाहक हुन् । युवा जनशक्तिको संख्यात्मक तथा गुणात्मक विकासका माध्यमबाट अहिलेका विकसित तथा विकासशील राष्ट्रले विकास निर्माणमा प्रगति हासिल गरेका छन् । युवा भन्नाले उमेरको दृष्टिले किशोरावस्थादेखि ३५-४० वर्षको उमेर समूहसम्मका व्यक्तिहरूलाई बुझिन्छ । यी व्यक्तिहरूलाई युवा भनिन्छ किनकि उनीहरू शारीरिक, मानसिक र सामाजिक दृष्टिकोणले सक्रिय र उर्जावान हुन्छन् ।

कसैलाई युवा भनेर बुझ्दा उमेरको मात्र कुरा हुँदैन, तर उनीहरूको सोच, उर्जा र समाजमा गर्ने योगदानको पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । युवा मानिसहरू अक्सर समाजमा परिवर्तन ल्याउने, नयाँ विचारहरू प्रस्तुत गर्ने र भविष्यको दिशा निर्धारण गर्ने क्षमता राख्छन् । सामान्यतया, युवा भन्नाले प्रायः १५-२४ वर्षको उमेर समूहलाई बुझाउने गरिन्छ, तर यो उमेर समूह फरक फरक सन्दर्भमा फरक हुन सक्छ ।

आज नेपाली युवाको दिन प्रतिदिनको उच्च बिदेश पलायन दरले युवा बर्गमा निराशा र आत्माबल कमजोर हुँदै गएको देख्दछु । हिजो देशको ब्यबस्था परिवर्तनका निम्ति लडेका परिवर्तनशील जागरुक युवा अनुहार आज निन्याउरो अनुहार र धमिलो भबिष्यलाई उज्ज्वल बनाउन खाडीमा होस् या विदेशी भुमिमा श्रम बेच्न बाध्य छन् । नेपाली युवालाइ साँच्चै राज्य संयन्त्र निकायबाट पछाडि पारिएको नै महसुस भएको छ । आज नेपाली युवा दिन प्रतिदिन बिदेशिनु, देशमा रहेका युवा पनि कुलत, दुब्र्यशन, गलत कार्यमा सामेल हुनुमा देशको खराव राजनीतिक नेतृत्व र अस्थिर राजनीति तथा प्रतिष्पर्धी युवालाई राजनीतिक दलको भर्ती केन्द्रमा भर्ती गरेर देशका जुनसुकै दलको दास बनाउनुले पनि नेपाली युवाको नेतृत्व स्तर खस्किँदो अवस्थामा रहेको छ ।

अध्यागमन बिभागका अनुसार सन् २०२३ मा ७० हजार ९ सय १५ जना युवाहरू विभिन्न देशका लागि बिदेशिएका छन् । दैनिक १५ देखि २५ सय युवा कुनै न कुनै रुपमा बाहिरिएका छन् । आइएलओका अनुसार बार्षिक ५ लाख भन्दा बढी युवा जिबिकोपार्जन र कामको खोजीमा बिदेशिएका छन् । वैदेशिक रोजगारमा १५ प्रतिशत दक्ष जनशक्ति र २५ प्रतिशत अर्धदक्ष जनशक्ति तथा ७४ प्रतिशत अदक्ष युवाहरू बिदेशिएका छन् । प्रायः युवाहरू बिदेशमा सीप र क्षमता भन्दा श्रम पसिना बगाउन विवश भएको तितो यथार्थ हाम्रा सामु छ । आज नेपाली युवाहरुको रोजाई र बाध्यता बिदेश बन्न थालेपछि रित्तिँदै छ्न् गाउँ बस्तीहरु र प्रदेशीको आगमनमा ती मलिन बृद्ध आमाबुवाको सासले आफ्नो जीवनको उत्तरार्धको साहरा खोज्दैछ्न् । कुनै पनि देशमा युवा बेरोजगारी गम्भीर समस्या हो तर हाम्रो देशमा युवा बेरोजगारीलाई आफ्नो राजनीतिक कार्यकर्ता भर्ती र चुनावी सहजताको रुपमा लिइनु दुःखद बिषय बनेको छ । गरिबी बेरोजगारीको कारण हो भने बेरोजगारी गरिबीको कारण हो । नेपाली युवा बेरोजगारीले आक्रान्त रहेको छ ।नेपाली युवाहरूको शिक्षा, सीप र रोजगारीको वर्तमान अवस्था सन्तोषजनक छैन । जसले देशको सामाजिक र आर्थिक विकासमा प्रत्यक्ष असर पारेको छ ।

आधारभूत शिक्षा (कक्षा १–८) मा भर्ना दर ९० प्रतिशत भन्दा माथि छ तर एसईई उत्तीर्ण दर अत्यन्त कमजोर छ । यसमाथि शिक्षा र सीपको तालमेल छैन । विश्व बजारमा टिक्न सक्ने र बिक्न सक्ने शिक्षाको अभावले हाम्रा कलेजहरू बिस्तारै विद्यार्थीविहीन बन्दै गइरहेका छन् । अर्थात् अध्ययनसँगै अवसरको खोजीमा युवाको ठूलो पंक्ति बिदेशिने क्रम चलिरहेकै छ । नेपाल विश्व युवा सुचाङ्कमा १४५औं स्थानमा रहेको छ । दक्षिण एसियाका मुलुकसँग तुलना गर्दा पनि नेपाल युवा विकास सुचाङकमा कमजोर देखिन्छ । अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनका अनुसार पूर्ण बेरोजगारी दर १९.२ प्रतिशत रहेको छ । अर्ध बेरोजगारीको दर २८.३ प्रतिशत छ । युवा श्रम शक्तिको झण्डै आधा भाग अझै गुजारामुखी र छाक टार्न बाध्य अवस्थामा छन् । वैदेशिक रोजगारीमा जाने बार्षिक ५ लाख ३८ हजार युवा मध्ये ७४ प्रतिशत युवा अदक्ष छन् । विप्रेषण ग्राहस्थ उत्पादनको २९ प्रतिशत पुगेको भए पनि यसको निकै सानो अंश मात्र उत्पादनको क्षेत्रमा प्रवाह भएको छ ।

नेपाली युवाको अवस्था मिश्रित छ, जसमा सकारात्मक र चुनौतीपूर्ण दुवै पक्ष छन् । यहाँ केही मुख्य बुँदाहरू छन् ।
सकारात्मक पक्षहरूः
शिक्षा र साक्षरताः पछिल्ला दशकहरूमा नेपालमा शिक्षा पहुँचमा सुधार भएको छ । युवा वर्गको साक्षरता दर बढ्दै गएको छ, र धेरै युवाहरू उच्च शिक्षा प्राप्त गर्न उत्सुक छन् ।
प्रविधिको पहुँचः धेरै नेपाली युवाहरूले स्मार्टफोन, इन्टरनेट, र सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गर्दैछन् । यसले उनीहरूलाई विश्वभरिका सूचना र अवसरहरूमा पहुँच पुर्‍याएको छ ।
उद्यमशीलताः युवाहरू उद्यमशीलताको क्षेत्रमा सक्रिय हुँदैछन् । विभिन्न स्टार्टअप्स र नयाँ व्यवसायहरूमा युवा वर्गको उत्साह देखिन्छ, जसले आर्थिक विकासमा योगदान पुर्‍याइरहेको छ ।
सामाजिक सचेतनाः नेपाली युवा सामाजिक मुद्दाहरूमा सचेत छन् । लैङ्गिक समानता, वातावरण संरक्षण र मानव अधिकार जस्ता विषयमा उनीहरूले सक्रिय सहभागिता जनाइरहेका छन् ।
चुनौतीहरूः
रोजगारीको अभावः शिक्षित युवाहरूको ठूलो संख्या भए पनि रोजगारीको अवसर कम छ । बेरोजगारी दर उच्च छ, र धेरै युवाहरू विदेशमा रोजगारीको खोजीमा जान बाध्य छन् ।
माइग्रेशनः ठूलो संख्यामा नेपाली युवा वैदेशिक रोजगारका लागि विदेश जान्छन् । यसले समाजमा ब्रेनड्रेनको समस्या उत्पन्न गरिरहेको छ, जहाँ दक्ष र शिक्षित जनशक्ति विदेशमा जान्छन् र देशभित्रको विकासमा योगदान कम हुन्छ ।
शिक्षा र सीपको असम्बन्धताः शिक्षा प्रणालीले बजारमा चाहिने सीपहरू प्रदान गर्न नसकेको देखिन्छ । यसले गर्दा धेरै युवाहरूले उच्च शिक्षा प्राप्त गरे पनि रोजगारी पाउन कठिनाई महसुस गर्छन् ।
मानसिक स्वास्थ्यः बेरोजगारी, दबाब, र अन्य सामाजिक समस्याहरूले गर्दा युवाहरूमा मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू बढ्दै गएका छन् । धेरैजसो समय यो विषयमा पर्याप्त ध्यान दिइएको छैन ।

बर्तमान समयमा नेपाली युवाहरूको अवस्था जटिल र विविध छ । केही प्रमुख पक्षहरूमा युवाहरूको अवस्था यसप्रकार छः

-नेपालको अर्थतन्त्रले सीमित रोजगारी अवसरहरू सिर्जना गरेको छ, जसका कारण धेरै युवा बेरोजगार छन् ।
-विदेश पलायनः रोजगारीको खोजीमा धेरै नेपाली युवा विदेश जान बाध्य छन्, विशेष गरी खाडी मुलुकहरू र मलेसिया जस्ता ठाउँहरूमा ।
-उच्च शिक्षा हासिल गर्ने युवाहरूको संख्या बढेको छ, तर शिक्षाको गुणस्तर र रोजगारीसँगको सम्बन्ध अझै चुनौतीपूर्ण छ ।
-प्राविधिक शिक्षामा केही सुधार भए पनि धेरै युवाहरू रोजगारसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित सीप आर्जन कार्यमा पछाडि परेका छन् ।
-युवा पुस्ता राजनीतिमा रुची राख्छ, तर भ्रष्टाचार र राजनीतिक अस्थिरताले उनीहरूको विश्वासलाई कमजोर पारेको छ । वर्तमान युवा पुस्तामा अहिलेको बर्तमान राजनीतिले युवा पुस्तामा बितृष्णा पैदा भएको छ ।सामाजिक अभियन्ता र स्थानीय स्तरका परियोजनाहरूमा युवाहरूको संलग्नता बढ्दै गएको छ ।
-युवाहरूमा स्वास्थ्य समस्याहरू, विशेष गरी मानसिक स्वास्थ्य समस्या बढ्दै गएको छ, जसमा तनाव, डिप्रेशन र आत्महत्याका दरहरू उच्च छ ।
-इन्टरनेट र प्रविधिको पहुँचले नेपाली युवाहरूलाई विश्वसँग जोड्न मद्दत पुर्याएको छ ।
-स्टार्टअप र नवप्रवर्तनमा युवाहरूको रुची बढेको छ, तर आर्थिक सहयोगको अभाव छ ।

यसरी, नेपाली युवाहरूको अवस्था केही सम्भावनाहरू र धेरै चुनौतीहरू मिश्रित छ, जसले देशको भविष्यलाई निर्माण गर्ने क्षमता राख्दछ । नेपाली युवाहरूको भविष्य उज्यालो छ, तर तिनलाई सफल बनाउनका लागि सही नीतिहरू, रोजगारका अवसरहरू र युवा राजनीति नेतृत्व तहमा आशिन र शैक्षिक सुधारहरूको आवश्यकता छ । यदि यी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न सकिन्छ भने नेपाली युवाहरूले देशको विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन् ।

(जैसी महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस नेपालगञ्जमा अध्ययनरत विद्यार्थी हुन्)

प्रकाशित मिति: सोमबार, साउन २८, २०८१ १६:१३